Son yıllarda sürekli gündemde olan, yazılı, görsel ve sosyal medyada karşımıza çıkan iklim değişikliği nedir? Global firmaların ağzından düşürmedikleri karbon ayak izi ne demektir? Net sıfır emisyon demek hiçbir şekilde emisyon oluşmayacağı anlamı mı taşıyor? Sera gazları zararlı mıdır?
İklim Değişikliği ile ilişkili temel kavramların ne anlama geldiğini İklim Değişikliği Terimler Sözlüğünde bulabileceksiniz.
İklim: Belirli bir alandaki, belirli bir süre boyunca (genellikle 30 yıl ve üzeri), sıcaklık, yağış ve rüzgâr gibi meteorolojik verilerin ortalamasıdır.
İklim Değişikliği: Uzun süreli, sıcaklık, yağış, rüzgar vb. iklim özelliklerinin, ortalama değerlerinde görülen değişimlere, iklim değişikliği denilmektedir.
İklim Krizi: Dünya genelinde iklimde meydana gelen ve geri dönüşü olmayan değişikliklerin artık acil bir durum halini almış olmasını ifade eder.
Küresel Isınma: İklim değişikliği ve küresel ısınma kavramları çoğu zaman birbirinin yerine kullanılabilmektedir. Ancak küresel ısınma; atmosferdeki sera gazı emisyonlarının artışına bağlı olarak dünyanın yüzey sıcaklığının yükselmesi anlamına gelmektedir. İklim değişikliği ise yağış, rüzgâr, nem gibi diğer etmenlerdeki değişiklikleri de kapsamaktadır.
Emisyon: Sanayi, ısınma, ulaşım ve enerji üretimi gibi insan faaliyetleri sonucunda oluşan kirletici maddelerin salınmasını ifade eder.
Sera Gazları: Karbondioksit (CO2), methan (CH4), azot oksit (N2O), koloroflorokarbon (CFC), hidroflorokarbon (HFC) gibi atmosferde bulunan, atmosferdeki kızılötesi ışınları hapseden ve atmosferin ısınmasına neden gazlardır. Sera gazları var olmasaydı, dünya çok daha soğuk bir ortam olacaktı. Bu sebeple, sera gazlarının atmosferde bulunması bir sorun değil ancak insan faaliyetleri sonucunda standartların üzerine çıkması nedeniyle dünyanın daha fazla ısınması sorundur.
Karbondioksit: Doğada doğal olarak bulunan veya petrol, kömür, doğalgaz gibi fosil yakıtların kullanılması sonucu ortaya çıkan bir gazdır. Sera gazı emisyonlarının ölçümünde referans olarak kullanılmaktadır.
Karbondioksit Eşdeğeri: Farklı sera gazlarının etkisini tek bir ölçüm kullanarak kavramsallaştırmak için karbondioksit eşdeğeri metodu kullanılır.
Karbon Ayak İzi: Bireylerin, kurumların, tesislerin, faaliyetlerin veya ürünlerin karbondioksit eşdeğeri cinsinden oluşturduğu toplam sera gazı emisyonudur. Karbon ayak izi hesaplanırken; enerji, ulaşım, kullanılan fosil yakıtlar gibi doğrudan oluşan emisyonların yanı sıra, üretim, imalat ve bertarafından kaynaklanan dolaylı emisyonlar da hesaba katılmaktadır.
Net Sıfır: Atmosfere salınan tüm sera gazı emisyonları karşılığında, bu emisyonları en az salınan miktar kadar azaltmaktır. Net sıfıra geçiş, bir taraftan sera gazı emisyonlarını azaltırken diğer taraftan bu emisyonları karşılayacak, karbon yutak alanları oluşturmak gibi faaliyetleri yürütmeyi gerektirmektedir.
Karbon Nötr: Net sıfır emisyon ile çoğu kez karıştırılan karbon nötr; atmosfere salınan karbondioksit emisyonu ile yutak alanların tuttuğu karbondioksit miktarının birbirini dengelemesidir. Net sıfır, tüm emisyonları kapsarken, karbon nötr sadece karbon emisyonunu kapsamaktadır.
Azaltım: Yenilenebilir enerji kullanımının artırılması, sürdürülebilir ulaşım modlarına geçiş, yutak alanların artırılması gibi, sera gazı emisyonlarının azaltıcı ve önleyici tüm faaliyetlerdir.
Uyum: Var olan veya öngörülen iklim değişikliği etkilerine karşı uyum sağlama üzere; kuraklığa dayanıklı tarım, sel ve baskınlara karşı altyapının iyileştirilmesi, yangın risklerini önleme için gerekli önlemlerin alınması vb. faaliyetlerdir.
Karbon Yutağı: Orman, okyanus, sulak alanlar, toprak gibi atmosfere salınan karbondioksiti absorbe eden alanlardır. Yutak alanlar iklim değişikliği ile mücadelede kritik öneme sahiptir.
Döngüsel Ekonomi: Kaynak tüketimlerinde israfı en aza indirecek, kaynak verimliliğini yükselterek, ürünlerin yeniden kullanılması ve geri dönüştürülmesini ön planda tutan sistemdir. Bu sistemde, kullanılmış malzemelerin üretim zincirine tekrar konulması amaçlanarak bir döngü oluşturulmaktadır.
Karbon Piyasaları: Ülkelerin veya işletmelerin karbon kredisi olarak bilinen varlıkların alınıp satıldığı ticaret sistemleridir. Söz konusu piyasada, karbon emisyonlarını kendine tanınan seviyenin altına indirmesi durumunda kalan krediyi başkalarına satabilme durumu oluşmaktadır.
BMİDÇS: Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi; insan faaliyetlerinden kaynaklanan sera gazı emisyonlarının iklim değişikliğine sebebiyet vermesinin önlenmesi amacıyla, 1992 yılında kabul edilen uluslararası anlaşmadır. Ülkemiz 24 Mayıs 2004 tarihinde taraf olarak dâhil olmuştur. Sözleşmeye hâlihazırda 197 ülke taraftır.
Kyoto Protokolü: İklim değişikliği ile mücadelede, yapılması gerekenlerin ortaya konulması için 1997 yılında kabul edilmiş uluslararası bir protokoldür. Ülkemiz 26 Ağustos 2009 yılında Kyoto Protokolüne taraf olmuştur.
Paris Antlaşması: Küresel sıcaklık artışının sanayileşme dönemi öncesine kıyasla 2oC’nin altında tutulması, mümkün ise bu sıcaklık artışının 1,5oC ile sınırlandırılması için yapılacak çalışmaları düzenleyen, Kyoto Protokolünün sona ermesini takiben iklim değişikliği ile mücadele kapsamını belirleyen uluslararası anlaşmadır.
Ulusal Katkı Beyanları: Paris İklim Antlaşması kapsamındaki hedefler doğrultusunda her ülkenin verdiği taahhütler ve bu çerçevedeki eylem planlarıdır. Bu beyanlar, her beş yılda bir güncellenen kısa ve orta vadeli planları temsil etmektedir.
COP (Conference of the Parties): Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi kapsamında, 1995 yılından beri her yıl 198 ülkenin bir araya geldiği ve iklim değişikliği konusunda küresel eylemlerin tartışıldığı toplantıdır.